विश्व हिन्दू सम्मेलनको घोषणा: हिन्दू धर्म होइन् अब हिन्दूवाद

विश्व हिन्दू सम्मेलन थाइल्याण्डको राजधानी बैंककमा  सम्पन्न भएको छ । प्रस्ताव पारित भएको भोलिपल्ट एउटा महत्त्वपूर्ण घोषणा गरिएको छ ।

६१ देशका २ हजार भन्दा बढी प्रतिनिधिहरूले अब ‘हिन्दूत्व’ को सट्टा ‘हिन्दू–नेस’ शब्द प्रयोग गर्न सहमत भएका छन् । उनीहरुले अंग्रेजीमा विश्वास शब्दको बहस गर्दा ‘हिन्दू धर्म’ले विश्वव्यापी हिन्दू समुदाय र उनीहरूको अन्तरनिहित भलाइलाई गलत रूपमा प्रस्तुत गरेको उल्लेख गरेका थिए ।

विश्व हिन्दू कांग्रेसमा गरिएको घोषणा अनुसार समूह ‘हिन्दू’ शब्द प्रयोग गर्दा पहिलो शब्द ‘हिन्दू’ ले ‘असीमित’ अर्थ देखाउँछ । यसले ‘सनातन’ अर्थात् शाश्वत भएको अनुभूति देखाउँछ । तर, ‘हिन्दू ’ शब्दको पछि ‘धर्म’ लगाइएको छ, जसको अर्थ टिकाउने हो ।

हिन्दू धर्मले सबै चिरस्थायी चीजहरूलाई चिरस्थायी राख्ने सबैको प्रतीक हो । यसमा व्यक्ति, परिवार, समुदाय, समाज र प्रकृति जस्ता निर्जीव र सजीव सबै कुरा समावेश हुन्छ । विश्व हिन्दू कंग्रेसले हिन्दू धर्म पूर्णतया फरक भएको विश्वास गर्दछ किनभने यसमा ‘इज्म’ जोडिएको छ । कंग्रेसको घोषणापत्रमा ‘वाद’ शब्दलाई दमनकारी र भेदभावपूर्ण दृष्टिकोणका रूपमा परिभाषित गरिएको छ ।

हिन्दू कंग्रेसको विश्वास छ कि अमेरिकामा १९ औं शताब्दीको मध्यमा, धार्मिक आन्दोलनहरूलाई अपमानजनक रूपमा सम्बोधन गर्न ‘इज्म’ शब्द प्रयोग गरिएको थियो । यस अवधिमा, कट्टरपन्थी सामाजिक सुधार आन्दोलनहरू र विभिन्न गैर–मुख्यधारा आध्यात्मिक आन्दोलनहरू पनि सामूहिक रूपमा लक्षित थिए । ‘हिन्दुवाद’ शब्दलाई सन्दर्भ अनुसार बुझ्नुपर्ने कंग्रेसको घोषणामा स्पष्ट गरिएको छ ।

सर मोनियर–मोनियर विलिमसले लोकप्रिय शब्दकोशमा ‘हिन्दूवाद’ शब्द उल्लेख गरेका छन् । उनले आफ्नो ह्यान्डबुक ‘हिन्दूवाद’ मा पनि यसबारे विस्तार गरेका छन् । यो पुस्तिका सन् १८७७ मा सोसाइटी फर प्रमोटिङ क्रिस्चियन नलेजद्वारा प्रकाशित भएको थियो । बैंककको विश्व हिन्दू कंग्रेसले यस शब्दकोशलाई बौद्धिक रूपमा बेइमान शब्दावली पनि करार गरेको छ ।

‘हिन्दूवाद’ सम्बन्धी कांग्रेसको घोषणापत्रमा विगत १५० वर्षमा हिन्दू विरोधी कथाको बिउ छरिएको बताएको छ । यही कारणले गर्दा बुढापाकाले हिन्दू धर्मको सट्टा ‘हिन्दूत्व’ शब्द प्रयोग गर्न रुचाएका थिए ।

कंग्रेसको घोषणा अनुसार हिन्दूत्व कुनै जटिल शब्द होइन, यसको सिधा अर्थ ‘हिन्दूत्व’ भन्ने हुन्छ । धेरैले यसको वैकल्पिक शब्दको रूपमा ‘सनातन धर्म’ पनि प्रयोग गरेका छन् । यसलाई प्रायः ‘सनातन’ पनि भनिन्छ । अहिले धेरै शिक्षाविद् र बुद्धिजीवीहरूले हिन्दूत्वलाई हिन्दू धर्मको विरुद्धमा नकारात्मक रूपमा व्याख्या गर्छन् । कतिपयले विषयको ज्ञान नभएका कारण यस्ता तर्क गर्ने गरेको पनि सम्मेलनमा चर्चा भएको थियो ।

बैंककमा भएको ६१ देशको सम्मेलनले पारित गरेको घोषणापत्रमा हिन्दूत्वको आलोचना गर्ने अधिकांश व्यक्ति हिन्दू धर्मप्रतिको गहिरो घृणा र पूर्वाग्रहका कारण हिन्दूत्व विरोधी भएको उल्लेख गरिएको छ । राजनीतिक एजेण्डा र पूर्वाग्रहले प्रेरित भएर धेरै राजनीतिज्ञले आलोचना गर्न थालेको कंग्रेसको विश्वास छ ।

‘सनातन धर्मको आलोचना भइरहेको छ,जसका कारण तिक्तता बढ्दै गएको छ ।’