वाग्नर समूहको विद्रोहले पुटिनलाई कति क्षति ?

निजी सैन्य समूह वाग्नर विद्रोहबाट पछि हटेपछि रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनमाथिको खतरा तत्काल टरेको छ । वाग्नरका प्रमुख यभगेनी प्रिगोजिनले शनिबार मस्को कब्जा गर्ने चेतावनी फिर्ता लिएका हुन् भने उनका लडाकुहरू दक्षिणमा रहेको रूसी शहर रोस्तोभ–अन–डनबाट पनि पछि हटेका छन् । प्रिगोजिन अब बेलारुस गएका छन् भने रुसले पनि उनलाई मुद्दा नचलाउने भएको छ ।

तर पछिल्लो एक दिनको नाटकीय, अप्रत्याशित र द्रुत गतिमा घटनाक्रमले धेरै गम्भीर प्रश्नहरू खडा गरेको छ । वाशिंगटनस्थित थिंक ट्यांक इन्स्टिच्युट अफ द स्टडी अफ वारका अनुसार प्रिगोजिनको विद्रोह समाप्त भइसकेको छ, तर रुसले अहिले निकै अस्थिर अवस्था सामना गरिरहेको छ ।

थिंक ट्यांकका विश्लेषकहरूका अनुसार असफल विद्रोह र द्रुत समाधानका कारण यो संकट टाढिएको देखिए पनि दीर्घकालीन रूपमा यसले पुटिनको सरकार र युक्रेन युद्धमा रुसको सैन्य अभियानलाई ठूलो नोक्सान पुर्‍याएको छ ।

विश्लेषकहरूले भनेका छन्, ‘यस विद्रोहले रुसी सैन्य बलको कमजोरीलाई उजागर गरेको छ र पुटिनले आन्तरिक खतरासँग लड्नका लागि आफ्नो सैन्य बललाई सही रूपमा प्रयोग गर्न नसक्ने कुरालाई पनि उजागर गरेको छ । यसले सैन्य बलमा उनीहरूको एकाधिकार कम भएको देखाएको छ ।’

विश्लेषकहरूका अनुसार रोस्तोभका केही क्षेत्रमा वाग्नर समूहका लडाकुहरूलाई पनि अभिवादन गरिएको थियो । प्रिगोजिन विद्रोहबाट पछि हटेका हुन सक्छन्, तर पछिल्लो २४ घण्टाको घटनाले रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँगको उनको सम्बन्धलाई सदाको लागि परिवर्तन गरेको छ ।

खानपान क्षेत्रमा आफ्नो कामको कारण कुनै बेला उनी पुटिनको शेफ थिए । प्रिगोजिन र उसको भाडाको सेनाले विगत केही वर्षहरूमा रूसको विदेश नीतिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । सिरियाली राष्ट्रपति बसर अल–असदलाई सन् २०१६ को अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावमा हस्तक्षेप गर्न डुंगा फार्म सञ्चालन गर्न मद्दत गर्नदेखि, वाग्नर समूहले विश्वको समस्याग्रस्त क्षेत्रमा पुटिनको लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

वाग्नर समूहको सबैभन्दा ठूलो प्रभाव अफ्रिकामा देखिएको थियो । उदाहरणका लागि, मालीमा जहाँ २०२० र २०२१ को सैन्य विद्रोहपछि सैन्य सरकार सत्तामा आएको थियो । यहाँ वाग्नर समूहका लडाकुहरूले इस्लामिक विद्रोहीहरूविरुद्ध लामो युद्ध लडे । यद्यपि, यो मानिन्छ कि यहाँ वाग्नरका लडाकुहरू रूसी सेनाको निर्देशनमा थिए ।

सेन्ट्रल अफ्रिकन रिपब्लिकमा वाग्नर समूहले सरकारलाई राजधानीको सुरक्षा गर्न मद्दत गरिरहेको विश्वास गरिन्छ । यहाँ वाग्नरका लडाकुहरूलाई मानवअधिकार उल्लंघनको आरोप लगाइएको छ । यस्तो देखिन्छ कि अब वाग्नर समूह रूसी सरकारको निशानामा आउन सक्छ । प्रश्न यो छ, अफ्रिका र अन्य देशहरूमा वाग्नरका लडाकुहरू र उनीहरूले समर्थन गरिरहेका सरकारहरूलाई के हुनेछ ?

यो पनि मानिन्छ कि समूहको नियन्त्रणमा धेरै खनिज स्रोतहरू छन्, जुन वाग्नर समूहको धेरै सम्पत्तिको स्रोत पनि हो । के प्रिगोजिनले यी खनिज क्षेत्रहरूमा पनि आफ्नो प्रभाव कायम राख्न सक्षम हुनेछन्, विशेष गरी पुटिनसँगको सम्बन्ध बिग्रिएपछि ?

अर्कोतर्फ, बेलारुस जान उनीहरुसँग के सम्झौता भएको छ भन्ने मुख्य चासोको विषय हो । तर कम्तीमा प्रिगोजिनले शान्तिपूर्वक अवकाश लिनेछैनन् । तर उनले अब के गर्लान् भन्ने पनि अझै स्पष्ट छैन । कम्तीमा उनी त्यस्तो व्यक्ति होइनन् जो चुपचाप हराउनेछन् ।

प्रिगोजिनसँगको वार्ता पुटिनका सहयोगी र बेलारुसका नेता अलेक्जेन्डर लुकाशेन्कोले गरेका थिए । सम्झौताअन्तर्गत प्रिगोजिन बेलारुस जानेछन् र उनी र उनका लडाकुहरूलाई रूसमा मुद्दा चलाइने छैन । लुकाशेन्कोका प्रवक्ताका अनुसार यी वार्ता पुटिनको सहमतिमा भएको हो । सम्झौता अन्तर्गत रुसले वाग्नरका लडाकुहरूलाई सुरक्षाको पनि आश्वासन दिएको छ । यसबाहेक उनीहरूलाई के–कस्ता प्रस्तावहरू दिइयो भन्ने अझै खुलाइएको छैन ।

रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गरेदेखि बेलारुसको भूमि प्रयोग गर्दै आएको छ । यदि रुसको शक्तिमा पुटिनको पकड कमजोर भयो भने लुकाशेन्को बेलारुसमा पनि खतरामा पर्नेछन् । बेलारुस आफ्नो आवश्यकताको लागि रूसमा धेरै निर्भर छ ।